Kiberhowpsuzlyk häzirki wagtda wajyp meseleleriň birine öwrüldi. Biz günüň dowamynda köp wagtymyzy internetde geçirýäris hem-de şahsy maglumatlarymyza degişli yzlary galdyrýarys. Internet torunyň durmuşymyzy ýeňilleşdirýändigi hakykat, muňa garamazdan sanly ulgamda goraglylyk meselesiniň möhüm wezipe hökmünde öňe çykýandygy-da anykdyr. Şahsy maglumatlaryň ters ellere düşmezliginden goranmak üçin internetde wajyp düzgünleri berjaý etmek gerek.

Internet salgylara ünsli boluň! Nätanyş elektron salgylanmalara ýüz tutmak şahsy maglumatlaryňyzyň başga ellere düşmegine sebäp bolup biler. Bu esasan töleg amallary bilen baglanyşykly bolup durýar. Internet arkaly töleg etmezden, degişli guramanyň ýa-da tarapyň hünärmenleri bilen habarlaşmak möhümdir. Bozgunlar dürli guramalaryň web sahypalaryna meňzeş web sahypa döredip, ulanyjylary özüne çekýärler. Şeýle web sahypada maglumatlaryňy ýazyp, ulgama girmek ýa-da onuň agzasy bolmak garaşylmadyk netiejelere eltip bilýär. Adatça, ýalňyş salgylar elektron poçtalar arkaly ugradylýar we özüneçekiji maglumatlar bilen bezelýär.

Meňzeş gorag açaryny ulanmaň! Käbir ulanyjylar ähli şahsy akkauntlarynda (hasaplarynda) birmeňzeş açarsözüni (parol) ulanýarlar. Bu bolsa ulanyjynyň şahsy maglumat howpsuzlygynyň gowşaklygynyň bir görkezijisi bolup durýar. Açarsözlerini yzygiderli çalşyp durmak maslahat berilýär. Köpçülikleýin internet torlaryny ulanmak howpludyr, ulanylan ýagdaýynda bolsa şahsy akkauntlaryňyza maglumatlaryňyzy ýazyp girmek zyýanly bolup biler.

El telefonyňyza ýa-da şahsy kompýuteriňize gözegçilik ediň! Häzirki wagtda internet tory milliardlarça maglumatlary özünde jemleýär. Onda siziň suratlaryňyzyň, ýazgy taryhlaryňyzyň bolmagy-da örän ähtimal. Eger siziň belli mesenjerlerde akkaundyňyz bar bolsa, onda siz baradaky maglumat hem internet torunda bar. Elbet-de, iri IT kompaniýalar ulanyjylaryň maglumat goraglylygyny berk üpjün edýärler. Muňa garamazdan siziň özüňiz baradaky paýlaşan maglumatyňyzyň size garşy ulanylmagy-da mümkindir. Şonuň üçin internet torunda şahsy maglumatyňyzy paýlaşmakdan saklanmak möhüm bolup durýar. Maglumat howpsuzlygynyň esasy düzgünlerinden biri-de elektron enjamlaryňyzy elmydama gözegçilikde saklamakdyr.

Häzirki döwürde şahsy maglumat howpsuzlygyny üpjün etmek üçin her bir adamyň bu ugurda ýeterlik bilimi bolmagy, ýörite okuwlary geçmegi ýerlikli bolsa gerek.

Hydyr BABAÝEW,

Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň Sanly tehnologiýalar we kiberhowpsuzlyk fakultetiniň mugallymy.