Garaşsyzlygymyz bizi topragyň baýlyklarynyň hakyky eýesi etdi

17:49 24.04.2021

https://ussatnews.com/storage/posts/1129/original-1608413c050ac6.jpeg

Bu günki gün türkmen topragynyň baýlyklary barada gürrüň açylanda, ilkinji nobatda, gazdyr nebitiň agzaljakdygy gümansyzdyr. Ýöne, XX asyra çenli bu topragyň astynda ýatan gaz atly ummasyz baýlykdan peýdalanylmandyr. Emma, nebit welin, biziň ata-babalarymyza öňräkden bäri mälim eken. Miladydan öňki I asyrda gadymy grek geografy Strabon: «Oh derýasynyň golaýynda ýer gazyjylar ýag çeşmelerini tapypdyrlar diýen gürrüň bar. Dogrudanam, eger ýurtda aşgarly, kükürtli suwlar bar bolsa, onda diýmek, ol ýerde ýagly suwlaryňam bolup biljegine ynanaýmaly». Elbetde, bu ýerde gürrüňiň nebit ýataklary barada gidýändigi düşnüklidir.

Alymlaryň arasynda Strabonyň «Oh» diýýäniniň häzirki Tejen derýasydygy baradaky pikiri öňe sürýänlerem bar, käbirleri bolsa ony Etrek diýip çaklaýarlar. Olaryň arasynda Strabonyň Lebap welaýatyndaky nebit ýataklarynyň gürrüňini edýändigi baradaky pikiriň tarapyny tutýanlaram bar. Alymlaryň aýry topary bolsa Strabonyň suratlandyrmasynda nebitden başga-da aşgarly we beýleki çeşmeleriňem getirilmeginden çen tutup, gürrüň Çeleken (häzirki Hazar) barada barýar diýen pikiriň tarapynda durýarlar. Garaz, şu pikirleriň haýsy biri dogry bolaýanlygynda-da, gürrüňi edilýän waka Türkmenistanyň çäginde bolup geçipdir.

Strabonyň ýaşan döwürlerinde Türkmenistanyň tutýan meýdany Gündogaryň üç uly döwletleriniň – Parfiýa imperiýasynyň, Köneürgenç döwletiniň we Beýik Kuşan döwletiniň hataryna giripdir. Nebitiň alnyşy bolsa hut Parfiýa döwletinde ýola goýlan bolmaly. Gadymy döwürlerde ýaşap geçen meşhur taryhçy Pliniý hem öz işlerinde Parfiýa döwletine degişli bolan Astauen welaýatynda nebitiň akýandygy barada gönüläp ýazypdyr. Onuň aýdyşyna görä, nebit şol döwürler, ilkinji nobatda, ybadathanalarda, otparazçylyk dessurlary bilen baglanyşyklylykda ulanylan bolmaly. Şeýle-de, parfiýaly urşujylaryň jeň wagty nebite batyrylan oklary ulanandyklary hem taryhda ýatlanylyp geçilýär.

XIII asyrda ýaşap geçen Muhammet ibn Nejip Bekranyň «Jahannama» atly kitabynda-da Günbatar Türkmenistanda nebit alynýandygy barada aýdylýar.

Taryhyň dürli sahypalaryna ser salanyňda, biziň topragymyzdaky nebit barada gürrüň açylanda, esasan Çeleken (häzirki Hazar) bilen baglanyşykly çaklamalardyr ýatlamalar orta atylýar. Munuň özi tötänden däldir. Sebäbi XX asyryň başlaryna çenli diňe şol ýerde nebit alnypdyr diýlen ýaly. Irki taryhy çeşmelerde Çelekeniň (Hazaryň) adynyň «Nebitli ada» diýlip getirilmegi hem ýöne ýerden däldir. XVIII asyrda Hazar deňziniň ýakasynda işlän daşary ýurt söwda kompaniýalarynyň biriniň wekili bu adada ogurjalylaryň 30-dan gowrak maşgalasynyň ýaşap, olaryň esasan balykçylyk bilen meşgullanandygy, şeýle-de birnäçe nebit guýularynyň bardygy hakda ýazýar. Ogurjalylaryň nebiti töwerekdäki ilatly ýerlere äkidip, söwda edendikleri hakda-da maglumatlarda getirilýär.

Garaz, bu topragyň astyndaky baýlyklar baradaky maglumatlar taryhyň dürli döwürleri bilen baglanyşykly getirilýär. Olardan çen tutsaň, nebitdir ozekeritden, az mukdarda-da bolsa, biziň ata-babalarymyz öz ykdysady ýagdaýlaryny gowulandyrmak üçin peýdalanypdyrlar. Olaryň gämileriň üsti bilen nebiti goňşy döwletlere satandyklary hakda-da taryhy çeşmeler gürrüň berýär.

Mukaddes Garaşsyzlygymyz bizi bu topragyň baýlyklarynyň hakyky eýesi etdi. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde ýurdumyzda nebit senagaty bilen baglanyşykly dürli kärhanalaryň gurulmagy Türkmenistan diýarymyzy bu ugurda ösüşiň belent sepgitlerine alyp çykdy.

Taýýarlan Mähri HANGELDIÝEWA,

Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetinyň talyby.

Başga makalalar
165f9d3ed4c5c0.jpeg
Eserleri — ruhy hazyna

Magtymguly Pyragy türkmeniň ruhy sütünleriniň biridir. Akyldaryň döwredijiligi halkymyzyň durmuşynda we terbiýe mekdebinde mynasyp orun eýeleýär.


165f44c5a3a8f1.jpeg
Gaz akdyryjylaryň rowaçly gadamlary

«Türkmengaz» döwlet konserniniň «Türkmengazakdyryş» birleşiginiň «Daşoguzgazakdyryş» müdirliginiň gazçylary «Döwletabat — Derýalyk» ugry boýunça türkmen gazynyň dünýä bazaryna çykarylmagy ugrunda hem-de ýurdumyzyň demirgazyk welaýatynyň ilatynyň gymmatly «mawy ýangyç» bilen ýokary derejede üpjün edilmegi babatda nusgalyk işleri alyp barýarlar.


165dc6a2670a92.jpeg
Türkmenistanda habar beriş serişdeleriniň sanlylaşdyrylmagy täze mümkinçilikleri açýar

Ählumumy sanlylaşdyrma we internet asyry täze habar beriş serişdeleriniň döremegi üçin mümkinçilikleri açmak bilen çäklenmän, eýsem, sanly ulgamdan peýdalanýan okyjylaryň täze neslini kemala getirdi. Olar üçin maglumatlaryň esasy çeşmesi bolup metbugat sahypasy däl-de, kompýuteriň, planşetiň ýa-da smartfonyň multimedia ekrany hyzmat edýär.

165c31806f1f62.jpeg
Magtymguly Pyragynyň kanoniki portretiniň döreýşi

Döwlet şekillendiriş sungaty muzeýiniň zallarynyň birini Türkmenistanyň halk suratkeşi Aýhan Hajyýewiň döreden beýik şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň kanoniki portreti bezeýär. Bu portret Magtymgulynyň keşbiniň hut şeýle bolandygyna ynamymyzy berkitdi. Ýogsa, eseriň döredilen wagty suratkeş bary-ýogy 23 ýaşynda eken, ol şonda-da fotosuraty bolmadyk şahyryň keşbini şekillendirmäge ýaýdanmandyr. A.Hajyýewiň ýerine ýetirmeginde Magtymgulynyň asyl keşbiniň emele gelşine düşünmek üçin bu eseriň döreýşiniň taryhyny ýatlamagy makul bildik.


165953ddc0ebdf.jpeg
Sergeý Lazarew joşgunly türkmen tomaşaçysynyň öňünde dyza çökdi (Arhiwdan 2014 ýyl)

Rus estradasynyň ýyldyzy Sergeý Lazarewiň Sportuň gyşky görnüşleri boýunça sport toplumynda guralan çykyşy diýseň uly şowhun döredip, tomaşaçylaryň müňlerçesinde gyzyklanma döretdi.