Gyzyl ýa-da dag möjegi, gyzyl möjek urugynyň diri galan, hemmeler üçin mälim bolmadyk ýeke-täk görnüşidir. Bu ýyrtyjy, ýitip gitmek howpy abanýan görnüş hökmünde Halkara Gyzyl kitabyna girizilendir. Soňky maglumatlara görä, biziň planetamyzyň ýabany tebigatynda gyzyl möjegiň 2,5 müňden köp bolmadyk osoby bar. Ony halas etmek üçin halkara çäreler görülýär.

Esasan, gyzyl möjek Aziýanyň günorta we merkezi sebitlerinde - sanynyň azalmaýan ýeke-täk ýurdy bolan Hytaýda, Indoneziýada, Tibetde, Mongoliýada, Russiýanyň gündogar Sibirinde ýaşaýar. Gyzyl möjek uly haýwan, ýöne çal kärdeşlerinden has kiçidir. Gysga we dar agzy, galyň gyzyl-goňur saçlary, uzyn, tüýdük şekilli gara guýrugy we uly gulaklary bar. Örän çalasyn we işjeň ýyrtyjy bolup, ol ýüzün, böküp 4 kilometre çenli belentlige çykyp bilýär. Ol dag eteklerine we düzlüklere diňe ýyrtyjylyk üçin barýar.

Adamlar üçin gyzyl möjek howply däl. Ol adamlardan we olaryň öýlerinden uzak durmaga çalyşýar. Şeýle möjekler ýeke özi-de, ownuk sürülerde-de aw edip bilýärler. Ýolbars ýa-da gaplaň ýaly iri ýyrtyjylary hem awlap bilerler. Emma köplenç, gyzyl möjekler keýikleri we sugunlary awlaýarlar. Tomusda bolsa witamine baý ösümliklerden iýmitlenýärler. Gyzyl möjegiň duşmany adaty çal möjekdir. Olar has uly uýgunlaşma eýe, çalt köpelýär we ýitip barýan gyzyl kärdeşleriniň ýerini dolýarlar. Mundan başga-da, adamlaryň täze sebitleri özleşdirmegi netjesinde ýabany haýwanlaryň sany azalýar we möjekler üçin iýmit ýetmezçiligi ýüze çykýar. Şonuň üçin gyzyl möjekleriň diri galan ýerinde olary goramak üçin ätýaçlyklar döredilýär.

Gülnur Otyzowa,

Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby.