Emeli derýalar (kanallar) adamzat taryhynda iki maksat bilen gurlupdyr. Olar, birinjiden, ekinleri suwarmak, munuň üçin suwuň mukdaryny köpeltmek ýa-da artykmaç gelýän suwy başga ugra sowup, suwuň akyşyny kadalaşdyrmak ýaly maksatlar üçin gurlupdyr. Ikinjiden, iki sany suw ulgamynyň arasyny birleşdirmek bilen, suw ulaglary arkaly ýükleri we ýolagçylary gatnatmak, bu ugurda gysga we amatly ýoly saýlap almak üçin gurlupdyr.

Taryhda ilkinji suwaryş maksatly emeli derýalar biziň eýýamymyzdan öňki V müňýyllygyň ahyrlarynda Mesopotamiýada peýda bolupdyr. Gadymy Müsürde hem çak bilen şol döwürlerde suwaryş ulgamlary döredilip başlanypdyr. Çünki biziň eýýamymyzdan öňki III we II müňýyllyklaryň sepgitlerinde bu ýerlerde suwaryş torlary şeýle giň gerimli ösüpdir. Gadymy Müsürde Gyzyl deňzi bilen Nil derýasynyň Ortaýer deňzine guýýan bir şahamçasyny birikdirýän gämi gatnawly emeli derýa hem gurlupdyr.

Yönekeý emeli ýaplardan tapawutlylykda, emeli derýalary gurmagyň we olary dolandyrmagyň jogapkärçilginiň şol zamanlarda hem döwletiň üstüne düşendigini bellemek bolar.

Häzirki wagtda dünýä derejesinde suwaryş we gämi gatnaw maksatly emeli derýalardan Garagum (Turkmenistan), Sues (Mtisür), Wolga-Don (Russiýa Federasiýasy), Panamo (Panamo) ýaly emeli derýalar meşhurdyr.

Anageldi ÝEGENMÄMMEDOW,

Türkmen döwlet binagärlik - gurluşyk institutynyň talyby.