Ýatdan çykmajak syýahat üçin ýurdumyzyň iň owadan ýerleri

09:45 28.12.2022

https://ussatnews.com/storage/posts/4858/original-163abc9fd041fd.jpeg

Her bir ýurduň özboluşly owadan ýerleri we olaryň öz relýefi bar. Türkmenistanyň çäginde müňýyllyklaryň dowamynda ilkinji döwletleriň binalary we Merkezi Aziýanyň ajaýyp tebigy aýratynlyklary saklanyp galypdyr.

Gadymy Merw şäheri

Beýik Ýüpek ýolunyň iň gowy goralýan gadymy merkezi hökmünde ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizildi. Merw Aziýanyň iň gadymy şäheridir. Ol öz döwründe Margiana we Seljuk imperiýasynyň paýtagty boldy. Şäherde meşhur akyldarlar Omar Haýýam, As-Samani we beýleki alymlar ýaşap, özleriniň dünýä belli eserlerini döretdiler.

Parfiýanyň paýtagty

Häzirki wagtda Nusaý şäheri gadymy harabalyklary özünde jemleýär. Bu ýerde b.e.ö. IV asyra degişli bolan yzlar bar. Nusaý gadymy döwürlerden bäri Türkmenistanyň iň möhüm taryhy ýadygärlikleriniň biridir. 2007-nji ýylda Nusaý ÝUNESKO-nyň Bütindünýä sanawyna girizildi.

“Köneürgenç” taryhy – medeni döwlet goraghanasy

Köneürgenç – Beýik ýüpek ýolunyň iň uly şäherlerinden biri bolan Demirgazyk Horezmiň gadymy paýtagtydyr. VIII asyryň ortalarynda şäher Buharadan soň ikinji uly şäher bolupdyr. Şäher 1221-nji ýylda “Yslamyň ýüregi” diýlip atlandyrylýar.

Goňurdepe

Bürünç asyry (miladydan öňki 2300-nji ýyl) şäherçesi Türkmenistanyň günorta – gündogarynda, Mary oazisinde ýerleşýär. Margian 1972-nji ýylda arheologiki ekspedisiýasy tarapyndan açyldy. Goňurdepe köşk we birnäçe ybadathanasy bolan paýtagt Margiana welaýatynyň iň uly şäherçesidir. Onuň meýdany takyk kesgitlenmedi we dürli çaklamalara görä 20 gektardan 50 gektar aralygynda diýlip hasaplanylýar. Ybadathana şäheri miladydan öňki XVI asyryň ahyryna çenli ömür sürýär.

Dehistan

Etrek derýasynyň aşak akymlaryny öz içine alýan sebit bolup, Balkan welaýatynyň Etrek etrabynda Madaw obasynyň 22 kilometr demirgazyk – günbatarynda ýerleşýän şähristanlykdyr. Taryhy maglumatlar şäheriň VIII – IX asyryň başynda ýüze çykandygyny görkezýär. Dehistan Horezmşahlaryň döwründe pajarlap ösýär.

Abiwerd

Abiwerd Sassanid döwrüniň gadymy şäheridir. Ol Beýik Horasanyň demirgazygynda ýerleşýär. Abiwerd wagşyçylykly hüjümleriň öňüni almak üçin serhet şäheri bolup hyzmat edýär. Arheologiki gazuw – agtaryş işlerinde birnäçe taryhy ähmiýetli depeler tapyldy. Abiwerdiň golaýynda Bandianyň ot ybadathanasy ýerleşýär.

Seýitjemaleddin metjidi

Oňat bişen kerpiçden bina edilen metjit syrça bilen gysganylman bezelipdir. Peştagy demirgazyga bakdyrylypdyr we jaýyň jümmüşinde, günorta diwaryň ýüzünde syrçalar bilen bezelen mährap bolupdyr. Peçtagyň syrçaly bezeginiň çeperçilik özboluşlulygynyň uly gymmaty bolupdyr, onda biri-birine tarap kellelerini uzadyp, süýnüşip gelýän iki sany eýmenç görnüşli aždarhananyň şekili çekilipdir. Olaryň sarymtygrak göwresi ownuk ösümlik nagyşly garamtyl – mawy syrça düşegiň üstünde towlanyp barýar, ol ownuk ösümlik nagyşlary jandarlaryň her biriniň açylan agzyndan başlanýar.

Şuňa meňzeş aždarhanalaryň dini ymaratda şekillendirilişiniň nusgasy Orta Aziýada başga ýokdur.

Dinozawrlaryň aýak yzlary

Dinozawrlaryň yzlarynyň saklanyp galan tekizligi Köýtendagyň demirgazyk – günbatar eňňidinde, Hojapil obasynyň derejesinden 850 metr belentlikde ýerleşýär. Täsin jandarlaryň aýak yzlarynyň uzynlygy 70 x 65 santimetre, ädiminiň aralygynyň uzynlygy bolsa 1,5 metr, käýerde 2,20 metre çenlidir.

Bu sebitde takmynan 1500 jübüt gowy saklanan dinozawr aýak yzlary we 31 ýoda hasaba alyndy. Bu ýer planetanyň bir ýerinde dinozawr aýak yzlarynyň iň uly ýygyndysydyr.

Ýekegowak gowaklar toplumy

Tagtabazar şäherçesiniň ýanynda ýerleşýän Ýekegowak Ýekedeşik ady bilen bellidir. Ýekegowak iki gatdan ybarat bolup, gitdigiçe birneme beýgelýän, içine tarap 37 metre çenli uzaýan, göni gümmez görnüşli desgadyr. Onuň iki tarapyndan biri-birine garşy, gönüburçly otaglar ýerleşendir. Otaglaryň her birinde ondan has kiçiräk otaga çykýan gapy deşikler bar. Bu otaglaryň 35-sine baryp bolýar, galan birnäçesi bolsa opurylypdyr. Gowagyň käbir ýerlerinde içi tegelek çukurly tamjagazlar gurlupdyr. Bular gömülen guýular ýa-da azyk önümlerini saklamak üçin ýerler bolmagy ähtimaldyr. Birnäçe otaglarda ikinji gata çykmak üçin kertli basgançaklar çapylyp ýasalypdyr.

Garlyk gowaklary

Köýtendagyň esasy ajap ýerleriniň biri hem Garlyk obasynyň golaýyndaky Gapgotan, Haşymoýuk, Gülşirin, Aralyk, Daşýürek, Dik (Kunstkamera) ýaly we ýene-de ownuklarynyň onlarçasyny birleşdirýän Garlyk tebigy ýerasty köwler ulgamydyr.

Köýtendag gowaklary dürli stalaktitler we stalagmitler, täsin daş güller, gips kristallarynyň druzlary, gipsden emele gelen egrem-bugram şekiller bilen bezelen hakyky ýerasty labirintdir! Bu ýerde mermer oniksiň açyk reňkli, mele, seýrek duşýan üýtgeşik şekilli we sadap ýalpyldyly dürli görnüşleri gabat gelýär. Şeýle hem bu ýerde owadanlygy bilen haýrana goýýan kiçeňräk kölçeler hem bar.

Köwata köli

Köwata köli 60 metr çuňlukda ýerleşip, ýylyň ähli möwsüminde öz ýylylygyny saklaýar. Kölüň suwunyň düzüminde kükürt, ýod, magneziýa, potasýum, natriý, sulfat, alýumin, bromin, demir, stibýum we ş.m. – jemi 38 element bar. Kölüň suwunyň temperaturasy ýylyň ähli möwsüminde 33 – 38 dereje aralygynda bolýar. Kölüň uzynlygy 80 metr, ini 30 metr we çuňlugy 16 metre çenli ýetýär. Köwata dünýäde iň uly ýerasty kölleriň biri hasaplanýar.

Ýangygala

Gadymy Üstýurtda ýerleşýär. Bu ýer bir wagtlar suwuň astynda bolup, millionlarça ýyllap gadymy ummanyň galdyran ýerinde emele gelipdir. Kanýonlaryň güýçli gyzyl reňkli demiriň bolmagy bilen baglanyşyklydyr. Gumdur toýunlar howanyň täsiri bilen kem – kemden daşa öwrülipdir.

Derweze

Türkmenistanda 50 ýyldan gowrak wagt bäri ýanýan bu gaz krateri bütin dünýäde mälimdir. Ol 1971-nji ýylda ýanyp başlaýar. 1963-nji ýylda Merkezi Garagum ýataklar toparynyň Çaljülbe gurluşynda gözleg skwažinasyny burawlap başlaýarlar, ýöne ilkinji sapar uly bolmadyk çuňlukda üstüne topragyň ýokarky gatlaklary çöken gazdan dolup duran boşluk tapylýar. Diametri 60 metre, çuňlugy 20 metre deň bolan boşluk emele gelýär.

Şonda adamlaryň we haýwanlaryň gazdan zäherlenmeginiň öňüni almak üçin bu krateri otlaýarlar.

Palçyk wulkanlary

Ýüzlerçe kilometre çenli uzalyp gidýän, ýeke-täk çöl landşafty bolan gadymy Hazaryň kenaryndaky palçyk wulkanlary millionlarça ýyllap işjeňligini dowam etdirip gelýärler. Häzirki wagtda hereket edýän patlawuklar hemişe üýtgäp durýarlar. Olarda ýokarsyna inçelýän agzyna derek kiçeňräk erezler ýa-da kraterler bolup, olar suwly, suwuk laýly we nebitli bolýar.

Ýeroýlanduz çöketligi

Bu çöketlik diňe Türkmenistanyň däl, tutuş dünýäde seýrek duş gelýän landşafta eýe. Çuňlugy 500 metre barabar ýerleri bar. 300 km töweregi ýere ýaýlyp ýatyr. Häzirki wagtda bu ýerde ýitip barýan wulkanlaryň yzy bolan gümmezli depeleri görüp bolýar.

Garabogaz aýlagy

Garabogaz aýlagy Türkmenistanyň iň belli tebigy ýerleriniň biri we ýer ýüzünde iň iri duzly basseýnidir. Onuň akwatoriýasynyň meýdany 18 müň inedördül metre golaýdyr.

Garabogaz aýlagynyň düzüminde glauber duzunyň (mirabillitiň) möçberiniň köplügi sebäpli aýlagyň suwy hatda Selsiý boýunça 10 gradus sowukda-da doňmaýar.

Türkmenistanyň şarlawuklary

Iň uly Hur-huri şaglawugy. Geologlar bu şarlawagyň gurluşyny Niagara bilen deňeşdirýärler. Elbetde, bu şaglawugyň ini pes, ýöne beýikligi birmeňzeş. Iň owadany bolsa Umbar şarlawugy. Şeýle hem Kyrkgyz, Koşdemir ýaly owadan şaglawuklar bar.

Mukam BATYROW,

Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby.

Başga makalalar
165f9d3ed4c5c0.jpeg
Eserleri — ruhy hazyna

Magtymguly Pyragy türkmeniň ruhy sütünleriniň biridir. Akyldaryň döwredijiligi halkymyzyň durmuşynda we terbiýe mekdebinde mynasyp orun eýeleýär.


165f44c5a3a8f1.jpeg
Gaz akdyryjylaryň rowaçly gadamlary

«Türkmengaz» döwlet konserniniň «Türkmengazakdyryş» birleşiginiň «Daşoguzgazakdyryş» müdirliginiň gazçylary «Döwletabat — Derýalyk» ugry boýunça türkmen gazynyň dünýä bazaryna çykarylmagy ugrunda hem-de ýurdumyzyň demirgazyk welaýatynyň ilatynyň gymmatly «mawy ýangyç» bilen ýokary derejede üpjün edilmegi babatda nusgalyk işleri alyp barýarlar.


165dc6a2670a92.jpeg
Türkmenistanda habar beriş serişdeleriniň sanlylaşdyrylmagy täze mümkinçilikleri açýar

Ählumumy sanlylaşdyrma we internet asyry täze habar beriş serişdeleriniň döremegi üçin mümkinçilikleri açmak bilen çäklenmän, eýsem, sanly ulgamdan peýdalanýan okyjylaryň täze neslini kemala getirdi. Olar üçin maglumatlaryň esasy çeşmesi bolup metbugat sahypasy däl-de, kompýuteriň, planşetiň ýa-da smartfonyň multimedia ekrany hyzmat edýär.

165c31806f1f62.jpeg
Magtymguly Pyragynyň kanoniki portretiniň döreýşi

Döwlet şekillendiriş sungaty muzeýiniň zallarynyň birini Türkmenistanyň halk suratkeşi Aýhan Hajyýewiň döreden beýik şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň kanoniki portreti bezeýär. Bu portret Magtymgulynyň keşbiniň hut şeýle bolandygyna ynamymyzy berkitdi. Ýogsa, eseriň döredilen wagty suratkeş bary-ýogy 23 ýaşynda eken, ol şonda-da fotosuraty bolmadyk şahyryň keşbini şekillendirmäge ýaýdanmandyr. A.Hajyýewiň ýerine ýetirmeginde Magtymgulynyň asyl keşbiniň emele gelşine düşünmek üçin bu eseriň döreýşiniň taryhyny ýatlamagy makul bildik.


165953ddc0ebdf.jpeg
Sergeý Lazarew joşgunly türkmen tomaşaçysynyň öňünde dyza çökdi (Arhiwdan 2014 ýyl)

Rus estradasynyň ýyldyzy Sergeý Lazarewiň Sportuň gyşky görnüşleri boýunça sport toplumynda guralan çykyşy diýseň uly şowhun döredip, tomaşaçylaryň müňlerçesinde gyzyklanma döretdi.